Tên di sản : Đình Trung

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Di tích kiến trúc nghệ thuật

Sô quyết định : 35/2002/QĐ – BVHTT

Giới thiệu

Đình Trung là một trong những ngôi đình có giá trị lớn về kiến trúc và nghệ thuật hiếm hoi của tỉnh Thanh Hóa ngày nay. Do các nguồn tài liệu ghi chép về việc xây dựng đình bị thất lạc nên việc xác định thời gian xây dựng đình còn phải tiếp tục tìm tòi, nghiên cứu để bổ sung.

Do sự khắc nghiệt của thiên tai, trên mặt bằng tổng thể hiện nay, diện mạo của khu di tích đã có nhiều sự thay đổi và không còn như cổng đình, đường ra vào, tường rào và phần chính của khu vực thờ tự là hậu cung.

Hiện tại còn lại khu vực chính của ngôi đình: Sân đình chỉ còn một nửa lát gạch bát; một nửa cò đang để trống. Sự can thiệp của chính quyền bằng việc xây dựng thêm khu nhà khách ở phía trái ngôi đình và nhà làm việc của Ủy ban nhân dân và Đảng ủy xã Hà Yên ở bên phải, đã làm cho diện mạo của khu di tích mất đi vẻ trang nghiêm bề thế.

Tuy nhiên, hiện trạng của khu di tích dù bị thay đổi ít nhiều, song cái giá trị quý nhất của ngôi đình vẫn là còn được bảo tồn khá nguyên vẹn phần kiến trúc gỗ bên trong.

Hiện trạng di tích hiện nay được bố cục mặt bằng kiểu chữ nhất. Để nghiên cứu di tích, theo thứ tự từ ngoài vào gồm các công trình sau:

Về quy mô cấu trúc:

Sân đình: Gồm hai phần, phần lát gạch bát màu đỏ ở phía trong và phần gạch bị dỡ ở phía ngoài. Như vậy, toàn bộ diện tích sân đình hiện tại có ½ sân được lát gạch và một nửa còn lại để trống, cỏ mọc với diện tích là 300m2.

Mái đình: diện mạo của mái đình đã bị thay đổi cơ bản: Toàn bộ 4 góc đao cong của mái đính đã bị sửa chữa, các đường gờ của góc mái đã được đắp phẳng lại, phần gỗ của góc mái cong thì bị mục nát, chỉ còn lại vài ba cánh lá sòi. Bờ nóc, bờ dải cũng được đắp tạm bợ; riêng khu vực thiên đình và hai mái diêm của hai đầu hồi thì ngói mũi đã bị thay thế bằng ngói Hòa Bình. Bốn cột đá trước hiên đình đã bị thay thế bằng bốn cột trụ gạch.

Kiến trúc gỗ: toàn bộ phần kiến trúc gỗ của đình được cấu tạo theo lối chữ nhất (-), gồm 5 gian (3 gian, hai chái với 34 vì kèo được kết cấu theo kiểu chồng rường, kẻ bẩy). Bộ khung gỗ của đình to khỏe, vững chắc, bề thế với những mảng chạm khắc nghệ thuật hiếm hoi.

Kết cấu mái diêm:

Mái diêm là mái thấp ở hai đầu chái của ngôi đình, đó là kiểu cấu trúc cùng với hai mái lớn tạo thành góc cong của 4 góc mái. Cấu tạo khung gỗ của mái diêm ở bên trong được bắt đầu từ đầu cột trốn của mái diêm. Cột trốn này được nằm trên xà trung của mái diêm chạy ra nằm trên đầu tường vĩ, có độ cao bằng và song song với cột cái. Từ đầu, cột trốn là một kẻ cong chạy xuống ăn mộng vào góc của tường vì và tường đốc để tạo thành góc mái cong. Nhìn chung, kết cấu khung gỗ này ta thường thấy trong công trình đền chùa thế kỉ XVII – XVIII.

Nghệ thuật trang trí kiến trúc:

Ngoài kết cấu kiến trúc thì nghệ thuật trang trí và điêu khắc là những yếu tố gắn bó khăng khít, không thể thiếu, đưa công trình của ngôi đình Trung lên tầm giá trị nghệ thuật cao, có bản sắc dân tộc và tính thời đại rõ rệt. Ngoài hình bản thân kiến trúc: Bố cục tổng thể, hình khối, không gian kiến trúc, xử lý đường nét và các góc cạnh của công trình ở Đình Trung, người thợ chạm khắc còn sử dụng các điêu khắc tượng tròn, chạm khắc trong các bức phù điêu gỗ làm tăng giá trị nghệ thuật và phục vụ nội dung, tính chất tư tưởng của công trình.

Đặc biệt ở Đình Trung, tất cả các bức cốn mê đều được chạm khắc bao gồm tứ linh (long, ly, quy, phượng); tứ quý (mai, lan, cúc, trúc)…tất cả đều được chạm khắc tỉ mỉ, trau chuốt với một kỹ thuật chạm bong nổi cao, phối hợp cùng kết cấu kiến trúc đem lại cảm giác mức độ, thanh mảnh của toàn bộ nội thất tòa nhà.

Nhìn chung trong các mảng trạm khắc của toàn bộ ngôi đình, ta thấy ở đây sự hội tụ của một bút pháp điêu luyện mà trên một vì vừa trang trí tuân thủ theo một quy luật đăng đối, tuy nhiên trong một chừng mực nào đó chưa phải là tuyệt đối. Qua bố cục và các nét chạm khắc ở Đình Trung nổi bật nhất vẫn là tính hiện thực mà đặc điểm rõ nét giữa kết cấu kiến trúc và nghệ thuật trang trí có mối liên hệ rất hài hòa và trọn vẹn. Tính thống nhất ở đây thể hiện ở toàn cục và cả những chi tiết.

Nhờ những mô tả trên, chúng ta thấy được quy mô kiến trúc và nghệ thuật điêu khắc còn lại ở ngôi đình. Đình Trung được xem như một công trình tiêu biểu của kiến trúc nghệ thuật thời Lê Mạt ở Thanh Hóa. Nó được giữ gìn, bảo vệ và nghiên cứu trên nhiều phương diện.

Hiện vật trong di tích:

Khu di tích Đình Trung là một di tích lớn có giá trị về lịch sử và kiến trúc nghệ thuật. Theo tài liệu của địa phương thì đây là nơi có rất nhiều những di vật quý giá, nhưng trong thời kỳ chống Pháp và chống chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ, Đình Trung trở thành nơi cất dấu lương thực, vũ khí cho bộ đội, vì thế hầu hết các hiện vật của di tích này đều bị thất lạc và mất mát hết.

Hiện tại, di tích chỉ còn lại bức Đại tự được treo ở gian giữa của ngôi đình, nhưng do thời gian lâu ngày nên những chữ viết bằng sơn cũng đã bị mờ hết. Có lẽ đây là một di vật gốc duy nhất còn lại ở ngôi đình.

Ngoài ra, ở phía ngoài sân còn có một vài cột đá và một tấm bia chìm sâu dưới dòng sông Hoạt chưa có điều kiện trục vớt lên được.